Między sacrum i profanum. Rola człowieka religijnego w rozwiązywaniu konfliktów i budowaniu pokoju (STUDIA I MONOGRAFIE NR 571)

Od początku lat 90. XX wieku głębokiej transformacji ulega sfera rozwiązywania konfliktów i budowania pokoju oraz jej analiza. Istotnym wymiarem następujących zmian jest fakt, że już nie tylko praktycy, ale również teoretycy dostrzegać zaczęli w tym obszarze szczególne znaczenie czynnika religijnego. Konsekwencją owej ewolucji jest zredefiniowanie relacji między religijnym i niereligijnym budowaniem pokoju. Z jednej strony następuje zbliżenie obu płaszczyzn, z drugiej natomiast – wykrystalizowanie się uznawanego za subdyscyplinę w obrębie studiów nad pokojem i konfliktem (Peace and Conflict Studies) religijnego budowania pokoju. Cechujące się wysokim poziomem interdyscyplinarności religijne budowanie pokoju jest definiowane jako działania podejmowane przez aktorów motywowanych religijnie zmierzające do rozwiązania i transformacji konfliktu w celu zbudowania relacji społecznych i instytucji politycznych charakteryzujących się etosem tolerancji i braku przemocy. Będąc kluczowym, choć rzadko dyskutowanym i analizowanym wymiarem „renesansu religii” w obszarze stosunków międzynarodowych, religijne budowanie pokoju oznacza sięganie do pokojowych zasobów religijnych w wymiarze doktrynalnym i etycznym, co przekłada się na praktykę wielopoziomowych działań podejmowanych przez podmioty religijne i motywowane religijnie w skali globu. Jednocześnie, jako czerpiące z istniejących „od zawsze” powiązań między religią i polityką, religijne budowanie pokoju może zostać uznane za coraz bardziej zinstytucjonalizowany wymiar oddziaływań między sacrum i profanum.

Obiektywna, konstruktywna analiza relacji między religijnym i niereligijnym rozwiązywaniem konfliktów i budowaniem pokoju stanowi wyzwanie wynikające z konsekwencji sekularyzmu, jak również z dominującej w nauce o stosunkach międzynarodowych realistycznej definicji polityki uznającej, że „wszelka polityka to walka o władzę”. Stosując dominujące dotychczas w dyskursie podejście, należałoby uznać relacje między sacrum i profanum za „normatywne pole bitwy” i próbę zawłaszczenia przestrzeni publicznej przez jedną lub drugą „władzę”. Można też jednak przyjąć interpretację wskazującą, że relacje te kreują ogromny, w znacznej mierze niezmierzony i niezmierzalny obszar, w którym aktorzy religijni wykorzystują swoją soft power do zmiany „serc i umysłów” w konfliktach wewnętrznych i międzynarodowych ze względu na wartość, jaką stanowią dla nich ludzkie życie i ludzka godność, a nie wyłącznie zdobycie i przejęcie „rządu dusz”. Odrzucana przez długie dekady idealistyczna, a także w znacznym stopniu optymistyczna perspektywa „wraca do łask”, by umożliwić dowartościowanie podejścia kooperatywnego i koncyliacyjnego w miejsce tego opartego na rywalizacji i konflikcie. Aktorzy religijni i motywowani religijnie, poprzez swoje ideowe i materialne „pokojowe zasoby”, stają się w tych nowych okolicznościach znaczącymi uczestnikami refleksji i aktywności podejmowanej w skali prawdziwie globalnej, a polityka jest definiowana jako wszelka działalność (negocjacje, spory, dyskusje, stosowanie siły, przekonywanie), w wyniku której dana sprawa jest roztrząsana lub załatwiana^.

Prezentowana monografia odwołując się do owego „miękkiego” podejścia stanowi próbę zarysowania istoty i specyfiki religijnego budowania pokoju oraz coraz bardziej widocznego zazębiania się obszaru sacrum i profanum w poszukiwaniu rozwiązań dla wielu kluczowych problemów współczesnego świata. Za szerokie ramy służące nakreśleniu wciąż poszerzającego się zakresu wzajemnych interakcji między sferą świecką i religijną posłużyła rozwijana od początku XXI wieku koncepcja postsekularyzmu, która znalazła zwolenników i propagatorów wśród badaczy w obszarze zarówno nauk o polityce, jak i nauki o stosunkach międzynarodowych.

 

Słowa kluczowe: religijne budowanie pokoju, „powrót religii”, postsekularyzm, transformacja konfliktu, podejście relacyjne, dialog

•