Encyklopedyczna wizja świata fauny i flory w twórczości Mikołaja Reja i Marcina Bielskiego ( STUDIA I MONOGRAFIE NR 605)

Praca wpisuje się w nurt badań nad staropolskim obrazem świata i dotyczy zasadniczo dwóch kwestii. Jedną z nich stanowi wskazanie treści encyklopedycznych dotyczących historii naturalnej w twórczości Mikołaja Reja i Marcina Bielskiego. Tak zarysowana perspektywa, z jakiej wspomniany materiał został przeanalizowany, wymagała uruchomienia rozległych kontekstów starożytnych, średniowiecznych i renesansowych, dzieł znanych i czytanych w ówczesnej Europie. Mnogość tej produkcji wydawniczej wydawałaby się trudna do ogarnięcia, gdyby nie przekonanie, które legło u podstaw tego naukowego przedsięwzięcia, że dawna encyklopedia jest rodzajem twórczości, w której zdeponowana wiedza znajduje się w zamkniętym zbiorze istniejących już tekstów. Oznacza to, że gotowe formuły „uczonych” deskrypcji roślin i zwierząt były nie tylko powielane i przetwarzane w rozmaitych florariach, bestiariuszach czy speculach, ale przede wszystkim wprowadzane w obręb utworów literackich, gdzie następowała popularyzacja tej encyklopedycznej wiedzy.

Istotne wydaje się również postawienie pytania – i to właśnie stanowi ten drugi problem rekonstrukcji literackiego obrazu natury – w jakim celu elementy świata przyrody zostały przywołane przez autorów. Przykłady te układają się w swego rodzaju repertorium topiki inwencyjnej, co pozostaje w całkowitej zgodzie z praktyką renesansową, chociaż źródła tych exemplów pochodzą z epoki wcześniejszej. Popularność i żywotność takich katalogów topicznych w literaturze staropolskiej jest zadziwiająca, mimo że – poza małymi wyjątkami – nie mają na nie wpływu inspiracje renesansowe ani czysto klasyczne. Celem monografii stało się zatem zarówno skonfrontowanie motywów natury w dziełach Reja i Bielskiego z ówczesną wiedzą encyklopedyczną, jak i zwrócenie uwagi na sposób opracowania topiki florystycznej i faunistycznej w ich utworach. Ważną częścią tej pracy stała się także próba wglądu w poetykę, kompozycję oraz konstruowanie wypowiedzi literackiej, gdzie przytoczone exempla pełniły określone funkcje, ujawniając mechanizmy twórczego działania.