Polski akcent w American Expeditionary Forces. Historie prawdziwe, fascynujące i prawie zapomniane

 Recenzja dr. hab. ElĪbiety Treli-Mazur z Instytutu Politologii Uniwersytetu Opolskiego https://www.ceeol.com/search/article-detail?id=1201868

Niemal 10 procent oddziałów armii Stanów Zjednoczonych walczącej na europejskich frontach I wojny światowej składało się z Polaków i Amerykanów polskiego pochodzenia. To niezwykły fenomen, jeśli wziąć pod uwagę, że ta grupa etniczna stanowiła wówczas niewiele ponad 3 procent populacji kraju. Dzieje i działalność Polonii amerykańskiej były przedmiotem zainteresowania historyków, publicystów, polityków, a wiedza o niej, choć powierzchowna i fragmentaryczna, dotarła jednak do przeciętnego studenta, czytelnika prasy, maturzysty, internauty, telewidza w Polsce i USA. Jednak wielkość i znaczenie wkładu polskiej diaspory w działania wojenne USA i ich konsekwencje jak do tej pory umknęły uwadze naukowych badaczy i nie są znane opinii publicznej. Dziś, po stu latach od odzyskania przez nasz kraj niepodległości, ten wielki czyn zbrojny w polskiej historiografii nie doczekał się pogłębionej analizy i w miarę pełnego udokumentowania. Powody kilkusettysięcznego zrywu Polaków, efekty ich dokonań oraz poziom zaangażowania, a także wielkość poniesionych ofiar powinny jak najszybciej stać się obszarem eksploracji naukowej. Być może jest to ostatni moment, by skorzystać z zachowanych w Ameryce materialnych, ciągle licznych źródeł, umożliwiających zbadanie tych kwestii.

W materiałach naukowych i publicystycznych dotyczących odzyskania niepodległości odnajdujemy niejako europocentryczny punkt widzenia, tymczasem drogą do niej szedł także Polak w szarym mundurze American Expeditionary Forces. Kozak Stanislaw, Nowicki Joseph, Pilawski Edward, Plewacki Adam, Sieracki Andrew, Tomczak Stanislaw, Tomczak Wladyslaw, Yarmolinski Wladyslaw, Zelasko John i tysiące innych urodzonych na ziemiach polskich lub w Ameryce zasilało oddziały piechoty (rzadko służyli w innych jednostkach), zgłaszając się do armii amerykańskiej jako ochotnicy, ale też wstępując do niej z poboru. Ochotniczy zryw Polonii z chwilą przystąpienia USA do I wojny światowej był jednym z największych aktów dojrzałości społecznej, niekiedy heroizmu i poświęcenia. Do końca 1918 r. w punktach werbunkowych całego państwa zarejestrowano 24 mln osób. Była to akcja na niespotykaną skalę. W długich kolejkach stali ci, dla których zgłoszenie się było przywilejem, prawem, obowiązkiem, dumą i honorem. Spośród zarejestrowanych wyselekcjonowano 2,8 mln osób. Niemal połowa z nich walczyła na frontach w Europie. Do armii amerykańskiej zaciągnęło się – jak podają różne źródła – około 190–300 tysięcy Polaków i Amerykanów polskiego pochodzenia. Polacy stanowili 3,5 procent strat osobowych armii amerykańskiej. To wysoka cena, którą przyszło im zapłacić.

Wkład Polaków w historię i kulturę amerykańską jest znaczący, mający również wymiar polityczny, ciągle zbyt mało doceniany i niedostatecznie rozpoznawany po obu stronach oceanu.

........................................................................................................................................ 

Poles and Americans of Polish origin constituted almost 10 percent of the US Army troops fighting on the European fronts in WWI. Since this ethnic group made for a little more than 3 percent of the population of the country, its is an extraordinary phenomenon. The history and activity of the Polish community in America has been a point of interest for historians, journalists and politicians, and although the knowledge thereof was rather superficial and fragmentary, it was available for the average student, press reader, high school graduate, Internet surfer and TV viewer in Poland and the USA. Yet, the dimension and significance of the Polish diaspora’s contribution to the US military actions and their consequences have so far not been analysed by scholars and thus remain unknown to the general public. Today, one hundred years after Poland's regaining independence, this important military involvement has still not been analysed thoroughly enough and fully documented in Polish historiography. The causes behind the involvement of several hundred thousand Poles in fighting, the effects of their achievements, and the level of commitment, as well as the numbers of victims should become an area of academic exploration as soon as possible. It is perhaps the last chance to use the still numerous sources of materials preserved in America and making the examination of these issues possible.

The academic and journalistic materials concerning the regaining of Poland's independence offer a Eurocentric, as it were, perspective, but a Pole wearing a grey American Expeditionary Forces uniform also paved the way to independence. Kozak Stanislaw, Nowicki Joseph, Pilawski Edward, Plewacki Adam, Sieracki Andrew, Tomczak Stanislaw, Tomczak Wladyslaw, Yarmolinski Wladyslaw, Zelasko John and thousands of other men born in the Polish lands or in America would join infantry regiments (they rarely served in other units) as volunteers or conscripts. This voluntary rush of the Polish community at the time when the USA joined World War I was one of the greatest acts of social maturity, sometimes heroism and sacrifice. By the end of 1918, 24 million people had been registered in recruitment centres throughout the country. It was an action of an unprecedented scale. Those for whom it was a privilege, right, duty, pride and honour to enrol would stand in long queues to recruitment centres. 2,800,000 people were selected out of those who registered. Almost half of them fought on the fronts in Europe. According to various sources, between 190,000 and 300,000 Poles and Americans of Polish origin enlisted in the American Army. Poles accounted for 3,5 percent of the U.S. Army's personnel losses. This was a heavy price paid by them.

Poles’ contribution to American history and culture is considerable. Nevertheless, its political dimension seems to be underestimated and insufficiently recognised on both sides of the Atlantic.